May 07, 2024
કોરોના સંકટને કારણે દેશની તિજોરીની સ્થિતિ દયનીય બની છે, તેથી સરકારે બજેટમાં જાહેરાત કરી છે કે નાણાકીય વર્ષ 2021-22માં લગભગ 12 લાખ કરોડ રૂપિયાની લોન લેવામાં આવશે. વર્તમાન વર્ષમાં એટલે કે 2020-21માં સરકારે લગભગ આટલા કરોડની જ લોન લેવી પડી છે. ચાલો આપણે જાણીએ કે સરકાર લોન કેવી રીતે મળે છે?
દેવાના કારણે ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં રાજકોષીય ખાધ રેકોર્ડ 9.5 ટકા રહેશે અને તે આવતા વર્ષે 6.8 ટકા રહેશે. સપ્ટેમ્બર 2020 સુધીમાં, ભારતનું કુલ જાહેર દેવું એટલે કે જાહેર દેવું રૂ. 1,07,04,293.66 કરોડ (107.04 લાખ કરોડ) પર પહોંચી ગયું છે. જે જીડીપીના લગભગ 68 ટકા છે.
જેમાં આંતરિક દેવું 97.46 લાખ કરોડ અને બાહ્ય કર્જ 6.30 લાખ કરોડનું હતું. એટલું જ નહીં, નાણા મંત્રાલયના આર્થિક બાબતોના વિભાગના અહેવાલ મુજબ, દેવાથી-જીડીપીનો રેશિયો છેલ્લા દસ વર્ષમાં 67 થી 68 ટકાની વચ્ચે રહ્યો છે. જાહેર દેવું કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની સંપૂર્ણ જવાબદારી લાવે છે, જે સરકારના એકીકૃત ભંડોળમાંથી ચૂકવવામાં આવે છે.
જાણો કેમ સરકારને કર્જ લેવું પડશે
હકીકતમાં, સરકારનો ખર્ચ હંમેશા તેની આવક કરતા વધારે હોય છે. દર વર્ષના સંજોગો અનુસાર સરકારે શિક્ષણ, આરોગ્ય અને માળખાકીય સુવિધાઓ જેવા કલ્યાણ અને વિકાસ કાર્યોમાં મોટી રકમ ખર્ચ કરવી પડે છે. તેથી સરકારે ઉધાર લેવું જ પડશે.
Trending News
જાણો કેવી રીતે મળે છે કર્જ
સરકાર આંતરિક અથવા બાહ્ય બે રીતે લોન લે છે. તે છે, આંતરિક દેવું જે દેશની અંદરનું હોય છે અને બાહ્ય દેવું જે દેશની બહારથી લેવામાં આવે છે.
આંતરિક કર્જ બેંકો, વીમા કંપનીઓ, રિઝર્વ બેંક, કોર્પોરેટ કંપનીઓ, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ વગેરે પાસેથી લેવામાં આવે છે. બાહ્ય અથવા બાહ્ય દેવું મૈત્રીપૂર્ણ દેશો, આઈએફએમ વર્લ્ડ બેંક, એનઆરઆઈ વગેરે જેવી સંસ્થાઓ પાસેથી લેવામાં આવે છે. વિદેશી કરજમાં થયેલા વધારાને સારું માનવામાં આવતું નથી કારણ કે સરકારે તેને અમેરિકન ડોલર અથવા અન્ય વિદેશી ચલણમાં ચુકવવું પડશે.
વર્લ્ડ બેંકના જણાવ્યા મુજબ જો કોઈ દેશનું બાહ્ય દેવું તેના જીડીપીના 77 ટકાથી વધુ થઈ જાય, તો પછી તે દેશને પછીથી ઘણી મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી શકે છે. જ્યારે આવું થાય છે, ત્યારે દેશની જીડીપીમાં 1.7 ટકાનો ઘટાડો થાય છે.
દેશ વિશે વાત કરતા, સરકાર સામાન્ય રીતે સરકારી સિક્યોરિટીઝ (G-Secs) દ્વારા લોન લે છે. માર્કેટ સ્ટેબિલાઇઝેશન બોન્ડ્સ, ટ્રેઝરી બિલ, વિશેષ સિક્યોરિટીઝ, ગોલ્ડ બોન્ડ્સ, નાના બચત યોજનાઓ, કેશ મેનેજમેન્ટ બિલ વગેરે દ્વારા જે પણ પૈસા આવે છે તે સરકારનું દેવું છે.
જ્યારે કોઈ G-Secs અથવા સરકારી બોન્ડમાં રોકાણ કરે છે, ત્યારે તે એક રીતે સરકારને લોન આપી રહ્યો છે. સરકાર આ લોન ચોક્કસ સમય પછી પરત કરે છે અને નિશ્ચિત વ્યાજ ચૂકવે છે. રસ્તાઓ, શાળાઓ વગેરે બનાવવા માટે સરકાર હંમેશાં આવા G-Secs જારી કરે છે.
G-Secs કે જેની પરિપક્વતા એક વર્ષ કરતા ઓછી હોય છે, તેને ટ્રેઝરી બીલ કહેવામાં આવે છે. એક વર્ષથી વધુ સમય માટે G-Secsને સરકારી બોન્ડ કહેવામાં આવે છે. આ સિવાય રાજ્ય સરકારો ફક્ત રાજ્ય વિકાસ લોન્સ (SDLs) નામના બોન્ડ જારી કરી શકે છે.
સરકાર આવા ટ્રેઝરી બીલ અથવા બોન્ડ ઇશ્યુ કરવાની તારીખ ઘણા સમય પહેલા જાહેર કરે છે. બેંકો, વીમા કંપનીઓ, નાણાકીય સંસ્થાઓ, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ, પેન્શન ફંડ્સ, વગેરે સંસ્થાકીય રોકાણકારો સામાન્ય રીતે આવી સરકારી સિક્યોરિટીઝમાં રોકાણ કરે છે. વર્ષ 2001માં, બધા રોકાણકારોને તેમાં રોકાણ કરવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ સામાન્ય રોકાણકારો માટે ફક્ત 5 ટકા શેર આપવામાં આવે છે. એટલે કે, જો G-Secsની કિંમત 100 કરોડ છે, તો ફક્ત 5 કરોડ સામાન્ય લોકો પાસેથી લેવામાં આવશે.
તમે કેવી રીતે રોકાણ કરી શકો છો?
કોઈપણ રોકાણકાર કે જેની પાસે ડીમેટ ખાતું છે અથવા રિઝર્વ બેંકમાં રોકાણકાર તરીકે નોંધાયેલ છે તે આ સિક્યોરિટીઝમાં રોકાણ કરી શકે છે. તેમને એફડી જેવું સ્થિર વળતર મળે છે. ટ્રેઝરી બિલમાં વળતરની રીત થોડી અલગ છે. તેને ઝીરો કૂપન બોન્ડ કહેવામાં આવે છે. આ પહેલેથી જ ડિસ્કાઉન્ટ દરે જારી કરવામાં આવે છે અને પરિપક્વતા પર તેમને પૂર્ણ મૂલ્ય એટલે કેફેસ વેલ્યુ આપવામાં આવે છે.
સરકાર બજેટ બહારથી પણ લે છે ઉધાર
આ સિવાય, કેટલાક ઉધાર લેવાનું છે જેને ઓફ બજેટ કહેવામાં આવે છે, તે કેન્દ્ર સરકારને સીધો લેતું નથી, તેથી તેની અસર નાણાકીય ખાધમાં બતાવવામાં આવતી નથી. બજેટમાં તેની ચર્ચા કરવામાં આવી નથી.
આ કેટલીક જાહેર કંપનીઓ, સરકારી સંસ્થાઓની લોન અથવા સ્થગિત ચુકવણીના સ્વરૂપમાં છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ લોન સરકારની સૂચના પર સરકાર લે છે, પરંતુ તેને ચુકવવાની જવાબદારી સરકારની નથી, તેથી બજેટમાં તેનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો નથી.
ઉદાહરણ તરીકે, આ વર્ષે સરકારે ભારતીય ફૂડ કોર્પોરેશનના સબસિડી બિલનો અડધો ભાગ રાશન વિતરણમાં ફાળવ્યો છે, બાકીનાને રાષ્ટ્રીય નાના બચત ભંડોળમાંથી ઉધાર લેવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. તેવી જ રીતે, ખાતર સબસિડી માટે, કેટલાક ભાગ સરકારી બેંકો પાસેથી લોનના રૂપમાં પૂરા પાડવામાં આવ્યા હતા.
આનાથી શું ફર્ક પડે છે?
જ્યારે કેન્દ્ર અથવા રાજ્ય સરકારોનું દેવું મર્યાદાથી વધી જાય છે, ત્યારે રેટિંગ એજન્સીઓ સરકાર અથવા રાજ્ય સરકારનું રેટિંગ ઘટાડે છે. આને કારણે વિદેશી રોકાણકારો એફડીઆઈના રૂપમાં રોકાણ કરવામાં અચકાતા હોય છે અને કંપનીઓ માટે લોન પણ મોંઘી થઈ જાય છે.
ખરેખરમાં, જ્યારે સરકાર તમામ સંસ્થાઓ પાસેથી લોન લેવાનું શરૂ કરે છે, ત્યારે કોર્પોરેટ કંપનીઓ માટેના નાણાં ઉધાર લેવા માટે ઓછા મળે છે અથવા મોંઘા મળે છે. સરકારની ઉધાર પર દરેકની નજર રહે છે, કારણ કે આ પછી બધા કોર્પોરેટ બોન્ડ અથવા અન્ય વ્યાજ દર સરકારના વ્યાજ દર કરતા વધારે રાખવામાં આવે છે. એટલે કે, જો સરકારી બોન્ડ્સના વ્યાજ દરમાં વધારો થાય છે, તો તેનો અર્થ એ કે બાકીના લોકો માટે દેવું વધુ ખર્ચાળ થઈ જશે.
નીચે આપેલી લીંક પર ક્લિક કરીને જોડાઓ ત્રિશુલ ન્યૂઝ Trishul News સાથે… લેટેસ્ટ ન્યૂઝ અપડેટ્સ તમારા ફોન પર સૌથી પહેલા મેળવવા માટે આજે જ ડાઉનલોડ કરો ત્રિશુલ ન્યુઝની એન્ડ્રોઇડ એપ મોબાઇલ એપ્લિકેશન. અથવા Google Play Store માં જઈને Trishul News સર્ચ પણ કરી શકો છો. https://play.google.com/store/apps/details?id=com.trishul.news અમારું ફેસબુક પેજ લાઈક કરો અને ફોન પર અપડેટ્સ મેળવતા રહો. અમારા ટેલીગ્રામ ગ્રુપ માં જોડાઈને મેળવો તમામ અપડેટ: https://t.me/trishulnews ગુગલ ન્યુઝમાં ફોલો કરો: http://bit.ly/TrishulNewsOnGoogle
